Chủ nghĩa thực dụng

Pragmatism bao gồm tám bài giảng được ông trình bày tại Học viện Lowell ở Boston vào tháng Mười một và Mười hai 1906, và rồi được trình bày lại tại Trường Đại học Columbia vào tháng Một và Hai 1907. Nhưng ông đã trăn trở với những ý niệm trong những bài giảng này ít nhất từ một thập niên trước. Năm 1898, ông trình bày một bài giảng có tựa “Philosophical Conceptions and Practical Results” (Những khái niệm triết học và kết quả thực tế) tại Trường Đại học California, và phần lớn bài giảng này được đưa vào các tiểu luận hợp thành Pragmatism sau khi chúng được trình bày nhiều lần nữa tại Wellesley, Trường Đại học Chicago, Stanford, và các khóa giảng của James tại Harvard. Mục đích của các bài giảng ấy, và cũng là của tập sách này, là vừa phổ biến những trào lưu triết học đương thời vừa đem lại một vị thế điều hòa những cuộc tranh luận triết học.

Khi William James cho xuất bản những bài giảng ở Lowell, đã được hiệu đính, với tựa Pragmatism vào năm 1907, ông đã đặt thêm tựa phụ “A New Name for Some Old Ways of Thinking”. James tin rằng, với độc giả phổ thông, học thuyết triết học cho rằng các ý niệm chỉ có ý nghĩa hoặc có giá trị chừng nào chúng có hệ quả thực tế trong kinh nghiệm cụ thể của con người đã gần như trở thành lẽ thường tình ở nước Mỹ thế kỷ XX, tuy rằng chính thuật ngữ “thực dụng” chưa đi vào ngôn ngữ hàng ngày. Với những độc giả ở thế kỷ XXI, tình cảnh này hầu như đảo ngược lại hoàn toàn. Các thuật ngữ “chủ nghĩa thực dụng” và “nhà thực dụng” ngày nay được sử dụng mọi nơi, từ khối kinh doanh tới thể thao rồi chính trị. Nhưng nó dần chỉ hàm ý một thái độ sẵn sàng dàn xếp thỏa hiệp các nguyên tắc, thậm chí đi đến chỗ ích kỷ và vô trách nhiệm, chứ không phải một tùy chọn cụ thể khác về triết học cho yếu tính luận và duy nền tảng luận mà James đã nói rõ.

Pragmatism vẫn là tác phẩm dẫn nhập siêu hạng vào một hệ thống những ý niệm triết học có ảnh hưởng to lớn, nhất là trong một thời điểm mà những hàm ý cấp tiến của những ý niệm này phần lớn đã trở nên khó nhận thấy với độc giả phổ thông. Nó cũng là công cụ uốn nắn rất quý cho kiểu sử dụng hiện đại thuật ngữ “thực dụng” vì tiếng nói trong những trang sách này thể hiện chính xác những giá trị trái với những nghĩa miệt thị được gán cho từ này.

---

Mục lục

Lời giới thiệu (Bryan Vescio)

Lời nói đầu

Bài I. Thế lưỡng nan hiện nay trong triết học

Bài II. Hàm nghĩa của chủ nghĩa thực dụng

Bài III. Mấy vấn đề siêu hình học xem xét theo hướng thực dụng

Bài IV. Một và Nhiều

Bài V. Chủ nghĩa thực dụng và Lẽ thường tình

Bài VI. Quan niệm về chân lý theo chủ nghĩa thực dụng

Bài VII. Chủ nghĩa thực dụng và Thuyết nhân bản

Bài VIII. Chủ nghĩa thực dụng và Tôn giáo

Phụ lục:

- Chủ nghĩa thực dụng (Catherine Legg & Christopher Hookway)

- William James (Russell Goodman)

---

Về tác giả

William James là một nhà tư tưởng độc đáo trong và giữa các ngành sinh lý học, tâm lý học, và triết học. Kiệt tác khoảng ngàn hai trăm trang của ông, The Principles of Psychology (1890; Những nguyên lý của tâm lý học), là sự pha trộn phong phú giữa sinh lý học, tâm lý học, triết học, và trầm tư cá nhân vốn đã đem lại cho chúng ta những ý niệm như “dòng tư tưởng” và ấn tượng của em bé về thế giới “như khối lộn xộn rộ nở, xôn xao”. Nó chứa đựng những mầm mống của chủ nghĩa thực dụng và hiện tượng luận, và ảnh hưởng đến nhiều thế hệ tư tưởng gia ở châu Âu và châu Mỹ, trong đó có Edmund Husserl, Bertrand Russell, John Dewey, và Ludwig Wittgenstein.