Trời tháng Tư

Phạm Công Thiện (1941-2011) là tên thật, bút danh ký Hoàng Thu Uyên. Anh còn là một cư sĩ Phật giáo với pháp danh là Nguyên Tánh. Xuất thân trong một gia đình Công giáo, từ tuổi thiếu niên, Phạm Công Thiện đã nổi tiếng là thần đồng về ngôn ngữ. Năm 15 tuổi, Thiện đã đọc và viết thông thạo 5 ngoại ngữ: Anh, Pháp, Nhật, Hoa và Tây Ban Nha, ngoài ra còn biết thêm tiếng La Tinh và tiếng Sanskrit và Pali (tiếng Phạn), một ngôn ngữ cổ Ấn Độ dùng trong kinh Vệ Đà của Phật giáo. Năm 16 tuổi (1957), Phạm Công Thiện đã xuất bản cuốn Anh ngữ tinh âm – giống như trường hợp nhà thơ tượng trưng Pháp Arthur Rimbaud (1854-1891) cũng có thơ xuất bản năm 16 tuổi: ‘Con tàu say’ (Le Bateau ivre), vài năm sau, Phạm Công Thiện đã cộng tác với các tạp chí: Bông Lúa, Bách Khoa, Phổ Thông, Văn, Giữ Thơm Quê Mẹ và bắt đầu xuất bản tiểu luận Ý thức mới trong Văn nghệ và Triết học (1960) khi chưa tới 19 tuổi. Trong thực tế, làm thơ hay viết văn xuôi thì ai cũng có thể làm nếu biết đọc, biết viết cộng với niềm đam mê và chút năng khiếu. Chưa nói đến quan điểm của tác giả trẻ Phạm Công Thiện lúc đó, ai cũng biết, để viết một quyển tiểu luận có tính cách phê bình văn nghệ và triết học kiểu như quyển Ý thức mới trong Văn nghệ và Triết học, ắt không phải là một việc dễ dàng nếu không thực giỏi ngoại ngữ và đọc, hiểu được sách tiếng Việt lẫn một số tiếng nước ngoài. Thời gian này, người ta không được nghe nói Phạm Công Thiện đã học ở trường nào, tốt nghiệp khoa nào ở Đại học trong và ngoài nước. Lúc đó, tôi cũng đã bắt đầu đi dạy học, và lên lấy bài học tại Đại học Văn khoa Sài Gòn, cộng tác với báo và giao lưu với một số nhà giáo, văn nghệ sĩ nơi đây. Tôi dạy Việt văn lại mê sách, ham đọc loại đúng ngành nên quyển nào của Phạm Công Thiện tôi cũng mua, nhưng thực sự tôi không cũng nắm rõ phần thông tin này về Phạm Công Thiện. Như vậy, có lẽ ông Phạm Công Thiện đã nhờ thông minh, tự học rồi đăng ký xin thi tự do nên ít ai biết.

Nhìn lại sự nghiệp văn học của Phạm Công Thiện, ta thấy ông là một ngòi bút sung sức, viết khỏe theo nhiều thể loại chủ yếu là tiểu luận, thơ, tùy bút. Sáng tác của Phạm Công Thiện đòi hỏi tác giả phải sở hữu được một kiến thức phong phú về triết học, tôn giáo, văn học thế giới và một trình độ thực sự vững vàng về ngoại ngữ – tôi không đề cập đến văn bằng!), cần thêm một sức sáng tạo mãnh liệt, một tâm hồn nhạy bén, có khả năng cảm thụ tinh tế về văn học nghệ thuật.

Với ngôn ngữ diễn đạt trong sáng, mượt mà, nhiều bài thơ tự do của Phạm Công Thiện có tư tưởng mới lạ, táo bạo đến mức được coi là bí hiểm, không dễ hiểu: Viết là đâm nổ mặt trời (Trời tháng Tư); Tôi hiếp dâm mặt trời, sinh ra mặt trăng (Mặt trời không bao giờ có thực). Tuy nhiên, với bản tính mộc mạc, hiền lành của người Nam bộ, nhà thơ Phạm Công Thiện cũng có những bài thơ hay, những câu thơ đẹp: Mưa chiều thư bảy tôi về muộn/ Cây khế nhà ai trổ hết bông.