Triết học Spinoza

Các tuyển tập thường không cần biện giải. Tuy nhiên ở đây, một biện giải nào đó về việc xử lý dành cho Ethica [Đạo đức học] của Spinoza có thể là cần thiết. Mục tiêu đưa càng nhiều nội dung của Ethica càng tốt ra khỏi hình thức hình học của nó không phải là để cải thiện văn bản của tác giả, mà để đem lại cho độc giả bình thường một văn bản của Spinoza mà họ sẽ thấy đọc thoải mái hơn và dễ hiểu hơn. Với việc đại chúng hóa, người ta có thể tự tin nhận thấy, Spinoza chắc sẽ không phản đối. Chính ông cũng đưa ra một tuyên bố ngắn nổi tiếng về triết học của mình trong tập Tractatus Theologico-Politicus [Luận văn thần học-chính trị].

 Độc giả bình thường của triết học chủ yếu, nếu không muốn nói là hoàn toàn, quan tâm tới việc nắm bắt một quan điểm triết học. Họ không hào hứng với những chi tiết quá tỉ mỉ, và lại càng ít quan tâm tới việc kiểm chứng các tuyên bố của tác giả để xem liệu vị ấy có nhất quán với chính mình không. Họ xem sự nhất quán ấy là đương nhiên phải có, cho dù không hề được bảo đảm như thế. Việc đọc liên tục bản Ethica nguyên gốc, cho dù chỉ theo một chủ đề, cũng là việc bất khả. Đề tài này thì chặt chẽ, nhưng các mệnh đề lại không gắn kết với nhau. Bằng cách lược bớt những tuyên bố chính thức về các mệnh đề, lược bớt những chứng minh và hầu hết những dẫn chứng tham khảo trong cùng tác phẩm, bằng cách tập hợp những phần có liên quan với nhau trong Ethica (với những đoạn tuyển chọn từ Tractatus de Intellectus Emendatione [Luận văn về sự cải thiện hiểu biết] và tuyển tập thư từ của ông, theo những tiêu đề từng phần như thế, văn bản trở nên liền lạc hơn. Đây có lẽ là lần duy nhất mà việc cắt xẻ một luận văn lại làm cho nó thống nhất hơn.

 Trong phần Phụ lục, nguồn gốc của các đoạn tuyển chọn từ Ethica sẽ được nêu rõ. Việc xác nhận đầy đủ qua các cước chú sẽ là gánh nặng vô nghĩa cho văn bản. Cũng vì lý do tương tự, chúng tôi sẽ không cố sử dụng những cách thức thông thường để trình bày những việc sắp xếp và cắt tỉa của mình. Chúng tôi hết sức cẩn thận để không làm méo mó ý nghĩa của văn bản theo bất cứ kiểu nào. Và đó là điều quan trọng duy nhất cho một cuốn sách thuộc loại này.

 Những đoạn tuyển chọn được lấy từ các bản dịch A Theologico-Political Treatise and A Political Treatise và Improvement of the Understanding của R. H. M. Elwes; và Ethics của W. H. White. Những bản dịch này cũng hết hạn tác quyền và do đó không cần xin phép nhà xuất bản. Tuy nhiên, họ xứng đáng nhận được lời cảm tạ chân thành ở đây.

White, trong bản dịch này, không phải là không có lý do, đã dùng thuật ngữ “affect” (tình cảm mãnh liệt/ mãnh cảm)1 thay vì từ thông dụng “emotion” (cảm xúc). “Affect” thì gần với nguyên bản Latinh hơn và chỉ rõ hơn vị thế siêu hình của các cảm xúc như những “dạng thức” hoặc “trạng thái” của Bản thể. Tuy nhiên, hầu như không ai đi theo cách dùng của White. Lý do cho việc này cũng không khó tìm. Ngoài việc là một thuật ngữ kém tự nhiên, không có vị thế Anh ngữ chính đáng, “affect” thường khiến văn bản trở nên cực kỳ tối nghĩa, thậm chí không hiểu được đối với người không có kiến thức nền về mặt đó, bởi vì ngoài việc cũng có nghĩa thông thường trong tiếng Anh, White còn dùng “affect” để chỉ “mode” (thức/ dạng thức) hoặc “modification” (thể/ biến đổi) (“affection” [trạng thái]) nữa. Do đó, trong tình huống này, tôi nghĩ nên đổi “affect” thành “emotion” và “affection” thành “modification” hoặc “mode”. Tôi cũng sửa phần White dịch Definition of Attribute bằng cách cắt bỏ chữ “if”. Tuy có những sửa chữa ấy nhưng bản dịch của White cũng đáng sử dụng vì nó là bản chính xác và mềm mại nhất hiện có.

 Hơn nữa, trong bản dịch của cả White lẫn Elwes tôi đã nhất quán viết hoa chữ Nature theo đúng bản Latinh của Spinoza; hai ông đều viết hoa chữ này một cách tản mạn. Tôi cũng thay đổi chút ít cách ngắt câu thời Victoria của Elwes và cách phân đoạn quá trung thành của White. Các đoạn văn của Ethica, bản Latinh, thì cực dài. Những thay đổi ở đây chỉ ở hình thức bên ngoài và trong chừng mực mà tôi nghĩ là chính đáng và biện minh được. Nhưng thay đổi nhỏ trong nội dung, rất nhỏ và rất ít, ngoài những thay đổi nói trên, đều được chỉ rõ trong ngoặc vuông.

 Tôi rất cám ơn ông Houston Peterson của Trường Đại học Columbia, vì đã gợi ý cho tôi việc sắp xếp một cuốn sách gồm những đoạn trích tuyển từ Spinoza. Tuy nhiên, chỉ mình tôi chịu trách nhiệm về việc tuyển chọn và sắp xếp, và việc đưa Ethica khỏi dạng hình học của nó. Giáo sư Morris R. Cohen, của trường College of the City of New York, đã đọc bản thảo này; tôi mang ơn ông ấy vì những gợi ý quý giá. Tôi cũng chịu ơn rất lớn của một người bạn (vốn không muốn được nhắc tới) vì sự giúp đỡ quý báu để bản thảo thành hình.

-  Joseph Ratner

tháng Mười, 1926