Nhịp thở chao nghiêng

Kết thúc cuộc Thế chiến thứ hai, những người gốc Đức ở Rumani từ 17 đến 45 tuổi, không kể đàn ông hay đàn bà, đều bị lùa lên xe chở gia súc và đi đến những khu trại tập trung của Liên Xô. Những đợt lao động cưỡng bức như vậy được cho là để trừng phạt và chuộc tội cho những tội ác của chế độ Đức Quốc xã. Hàng trăm ngàn người phải làm việc như một cỗ máy, nhưng lại là một cỗ máy rệu rã – vì đói, bị lưu đày và truất hữu nhân tính.

Nhịp thở chao nghiêng (nguyên tác: Atemschaukel) của tác giả Herta Müller là quyển tiểu thuyết đoạt giải Nobel năm 2009. Đây cũng là tác phẩm đầu tiên được xuất bản tại Việt Nam của nhà văn này.

Sau Thế chiến thứ hai, vào một buổi sáng giá lạnh của tháng Giêng năm 1945, Leo Auberg, chàng trai 17 tuổi người Đức sống ở Rumani bị lùa vào trại lao động của Liên Xô ở vùng Ukraine. Ban đầu, cậu tình nguyện đến trại lao động cải tạo vì muốn “thoát khỏi chiếc đê khâu của thị trấn” và “đến một nơi không hề biết mình.” Thế nhưng, Leo Auberg cũng nhanh chóng nhận ra chuyến đi này là một cuộc lưu đày.

Năm năm tại trại lao động cũng là năm năm cậu thanh niên phải chiến đấu chống lại sự thống trị của “Thần đói”. Xưởng gạch, mỏ than, công trường là nơi con người bị cưỡng bách trong một cỗ máy rệu rã và nhục nhằn. Quanh cậu, một nhân quần chật chội sa vào nỗi ám ảnh, ảo giác về cái đói, cái chết.

Leo Auberg trải qua thế giới “Gulag” của các bản năng sinh tồn tầm thường, từ tăm tối huyễn tưởng thiên đường. Nhân tính, tự do hay tình yêu bị thứ thực tế tàn nhẫn làm cho biến dạng, rút kiệt dần dần.

Câu chuyện được Herta Müller viết với một lối văn chương tiểu thuyết hồi tưởng dồn nén, lạnh lẽo, sắc bén nhưng đầy tính thơ trên bức tranh cuộc sống tàn bạo và khốn cùng. Nhịp thở chao nghiêng đã gợi ra thế giới méo mó của trại lao động trong tất cả sự phi lý về thể chất và đạo đức. Cơn đói đã biến các giác quan của Leo Auberg thành một thứ vừa nhạy bén vừa vươn sâu vào hư ảo. Hiện thực tại trại lao động Xô-viết trở nên tàn nhẫn và thảm khốc như một thái cực đối lập với những gì mà cuộc Thế chiến đã phơi bày.

Dựa vào những câu chuyện có thật do chính mẹ của mình và Oskar Pastior trải qua, nhà văn Herta Müller đã viết nên tác phẩm Nhịp thở chao nghiêng. Văn chương Herta Müller vượt thoát từ trải nghiệm lưu đày; chống lại chứng lãng quên tập thể và sự xóa vết bản dạng con người trong bối cảnh toàn trị.